Strona główna » Programy » Nietoperze (od 1995) » Budowa ciała nietoperzy

Nietoperze są ssakami, a zatem posiadają cechy charakterystyczne dla przedstawicieli tej gromady. Można tu wymienić pokrycie ciała włosami, obecność gruczołów mlecznych u samic, charakterystyczną budowę szkieletu, uzębienie, żyworodność. Jednak osiągnięcie przez nie zdolności aktywnego lotu związane jest z wieloma przystosowaniami do niej, które wyróżniają nietoperze od innych ssaków.

 

 

  • Z lewej - portret karlika większego, z prawej - powiększony sutek karmiącej samicy gacka brunatnego. Fot. Judyta Gulatowska, Marek Kowalski
     
     

Najbardziej rzucającą się w oczy cechą nietoperzy są skrzydła. Zbudowane są one z błony lotnej rozpiętej na kościach kończyny przedniej, kończyny tylnej i na ogonie. Wyróżniamy następujące części błony lotnej: błona przedskrzydłowa (propatagium), błona międzypalcowa (chiropatagium lub dactylopatagium), błona skrzydłowa (plagiopatagium), błona ogonowa (uropatagium).

 

  • Budowa skrzydła nietoperza na przykładzie nocka dużego. Fot. Judyta Gulatowska, Marek Kowalski. A - kość ramienna, B - kość przedramienna, C - pierwszy palec (kciuk), D - drugi palec, E - trzeci palec, F - czwarty palec, G - piąty palec, H - błona przedskrzydłowa, I - błona międzypalcowa, J - błona skrzydłowa, K - błona ogonowa, L - ogon
     
     

Błona lotna składa się z dwóch warstw bardzo delikatnej i elastycznej skóry, między którymi przebiegają naczynia krwionośne służące do jej odżywiania oraz włókna nerwowe. Powierzchnia jej jest naga, jedynie fragmenty położone bliżej tułowia lub przy kościach są niekiedy pokryte rzadkim futerkiem. Kości kończyny przedniej są silnie wydłużone, zaś kości śródręcza i palców pozrastane. Jedynie kciuk nie jest objęty błoną lotną - jest krótki i zakończony pazurem (pozostałe palce nie mają pazurów).
 
Tylne kończyny są dobrze rozwinięte, zakończone pięciopalczastymi stopami, zaopatrzonymi w pazury umożliwiające poruszanie się oraz zaczepianie na spoczynek. Błona skrzydłowa sięga do nasady palców, do pięty lub - sporadycznie - przyczepiona jest w połowie odległości między nimi, zaś ogonowa zawsze do pięty.
 

Ogon jest bardzo dobrze rozwinięty, prawie w całości objęty błoną (niekiedy koniec ogona wystaje poza błonę). Oglądając końcówkę ogona należy delikatnie trzymać ją palcami, gdyż przy silniejszym naciągnięciu może ogon wysuwać się z błony lotnej mocniej niż zwykle. Od pięty w kierunku ogona, wzdłuż brzegu błony lotnej, biegnie długa chrząstka (tzw. ostroga), występująca tylko u nietoperzy. U części gatunków poza ostrogą występuje jeszcze niewielki fałd skórny (tzw. płatek), niekiedy wzmocniony poprzeczną chrząstką.

 

 

  • Stopa i brzeg błony ogonowej u: karlika większego (Pn, za ostrogą płatek z poprzeczną chrząstką, błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców), gacka brunatnego (Pa, za ostrogą brak płatka, błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców), borowca wielkiego (Nn, za ostrogą płatek z poprzeczną chrząstką, oddalony od stopy; błona skrzydłowa przyczepiona do pięty) i mroczka późnego (Es, za ostrogą płatek bez poprzecznej chrząstki, przylegający do stopy; błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców). Fot. Judyta Gulatowska, Marek Kowalski

     

Kształt skrzydeł związany jest ze sposobem lotu. Gatunki latające szybko mają skrzydła długie i wąskie (np. nasze borowce), zaś latające powoli, bardziej zwrotne, mają skrzydła stosunkowo krótkie i szerokie.
 

Na głowie dobrze widoczne są uszy tych zwierząt. Ich wielkość jest różna - u części gatunków są niewielkie, umieszczone po bokach głowy, u innych zaś ogromne, równe niemal długości ciała. Niekiedy stykają się ze sobą na środku głowy. U większości gatunków w otworze usznym znajduje się charakterystyczny płatek skórny, tzw. koziołek (łac. tragus). W zależności od gatunku jest on wydłużony i szpiczasty lub zaokrąglony, bądź krótki i szeroki, czasami rogalikowato wygięty. Jego funkcja jest nieznana. U podkowcowatych koziołek nie występuje, zaś po drugiej stronie ucha znajduje się antytragus. Podkowce odznaczają się także charakterystycznymi naroślami na nosie w kształcie podkowy.

 

 

  • Uszy różnych gatunków nietoperzy. Mm - nocek duży (koziołek długi, zaostrzony); Pn - karlik większy (koziołek krótki, zaokrąglony, delikatnie rogalikowaty); Vm - mroczek posrebrzany (koziołek szeroki, zaokrąglony); Nn - borowiec wielki (koziołek grzybkowaty); Pa (koziołek długi, zaostrzony); Bb - mopek (koziołek długi, zaostrzony). Fot. Judyta Gulatowska, Marek Kowalski
     
     

Oczy u krajowych gatunków są niewielkie. Stąd prawdopodobnie wziął się dość powszechny, oczywiście błędny, pogląd, że nietoperze są ślepe.
 

Ubarwienie większości gatunków nietoperzy jest mało atrakcyjne, przeważają barwy szaro-brązowe, w różnych odcieniach i kombinacjach. Mutacje barwne spotykane są u nietoperzy bardzo rzadko. Sporadycznie spotykano osobniki melanistyczne, rufistyczne czy częściowo albinotyczne. Całkowity albinizm jest niesłychanie rzadki.

 

 

  • Gacek brunatny o rozjaśnionym ubarwieniu. Zwracają uwagę różowe błony skrzydlowe, pyszczek i uszy. Fot. Sebastian Menderski 
     
     
     
    Marek Kowalski