PROWADZENIE INWENTARYZACJI BOCIANA BIAŁEGO W TERENIE. INSTRUKCJA DLA OBSERWATORÓW.
VI MIĘDZYNARODOWY SPIS BOCIANA BIAŁEGO
Spis odbywa się co 10 lat i obejmuje możliwie wszystkie gniazda bociana białego, na całym obszarze występowania tego gatunku (Europa i Afryka Północna). Spis odbywa się między 10 a 31 lipca.
JAK PROWADZIĆ KONTROLĘ?
Inwentaryzacją należy objąć teren całej gminy. Przy użyciu roweru lub samochodu skontrolowanie wszystkich miejscowości w gminie zajmuje kilka dni (zależnie od pogody, wielkości gminy, liczby gniazd, znajomości terenu). Osoby, które nie są w stanie kontrolować całej gminy mogą kontrolować całą miejscowość (-ci) i korzystać z formularza Karta Kontroli Miejscowości.
Przed przystąpieniem do kontroli należy sporządzić spis wszystkich miejscowości w gminie lub zdobyć jej dokładną mapę (np. 1:100 000). Ważne jest aby nie pominąć żadnej miejscowości w czasie kontroli ani w raporcie. Spis ten powinien obejmować: miasta (ewentualnie dzielnice), wsie, przysiółki, osady, kolonie a nawet pojedyncze budynki (jeśli mają odrębną nazwę).
W Polsce występują dwa gatunki bocianów - dobrze wszystkim znany bocian biały i znacznie rzadszy, bardziej skryty bocian czarny, który gnieździ się w lasach.
JAK PROWADZIĆ KONTROLĘ?
Inwentaryzacją należy objąć teren całej gminy. Przy użyciu roweru lub samochodu skontrolowanie wszystkich miejscowości w gminie zajmuje kilka dni (zależnie od pogody, wielkości gminy, liczby gniazd, znajomości terenu). Osoby, które nie są w stanie kontrolować całej gminy mogą kontrolować całą miejscowość (-ci) i korzystać z formularza Karta Kontroli Miejscowości.
Przed przystąpieniem do kontroli należy sporządzić spis wszystkich miejscowości w gminie lub zdobyć jej dokładną mapę (np. 1:100 000). Ważne jest aby nie pominąć żadnej miejscowości w czasie kontroli ani w raporcie. Spis ten powinien obejmować: miasta (ewentualnie dzielnice), wsie, przysiółki, osady, kolonie a nawet pojedyncze budynki (jeśli mają odrębną nazwę).
W Polsce występują dwa gatunki bocianów - dobrze wszystkim znany bocian biały i znacznie rzadszy, bardziej skryty bocian czarny, który gnieździ się w lasach.
Celem inwentaryzacji jest wykrycie i skontrolowanie wszystkich gniazd bociana białego na badanym terenie. Dlatego wizyty w terenie należy zaplanować tak, aby spenetrować teren całej gminy, nie pomijając żadnej miejscowości ani osady. Zbierane dane należy wpisywać do notatnika, a formularz wypełnić po skontrolowaniu całej gminy. O ile to tylko możliwe, w czasie kontroli należy używać lornetki. Informacje zbierane drogą bezpośrednich obserwacji należy uzupełniać wywiadami - zwykle najwięcej informacji można uzyskać od właściciela posesji, na której znajduje się gniazdo lub jego sąsiada.
AKIE INFORMACJE ZBIERAĆ?
Najważniejszą sprawą jest ustalenie sposobu zajęcia gniazda i efektu lęgu. W połowie lipca młode bociany stoją na gniazdach i przygotowują się do wylotu. Jeżeli bociany są jeszcze zbyt małe, co zdarza się w opóźnionych lęgach, kontrolę tych gniazd należy powtórzyć w końcu lipca, a w skrajnych wypadkach w sierpniu. Zapisując sposób zajęcia gniazda posługujemy się międzynarodowym kodem literowym ujednolicającym wyniki. Dla każdego gniazda należy dopasować tylko jeden kod. Poprzez obserwacje i wywiad należy ustalić dla każdego gniazda:
- czy gniazdo było w ogóle zajęte w danym roku?
- jeżeli było zajęte, to przez ile ptaków i przez jak długi czas?
- jeśli wiadomo, że bociany nie dochowały się potomstwa zdolnego opuścić gniazdo, na
- jakim etapie doszło do utraty lęgu (jaja, pisklęta)?
- jeżeli para przystąpiła do lęgu, jaki był jego efekt?
| JEŻELI | WPISAĆ |
|---|---|
| w miejscowości nie stwierdzono żadnego gniazda bociana | 0 |
| w miejscowości istnieje gniazdo, ale nie wiadomo czy było zajęte | HX |
| gniazdo na pewno nie było zajęte | HO |
| gniazdo było odwiedzane przez jednego bociana przez okres od tygodnia do miesiąca | HB1 |
| gniazdo było odwiedzane przez dwa bociany od tygodnia do miesiąca | HB2 |
| gniazdo było odwiedzane od tygodnia do miesiąca, ale nie wiadomo, przez ile ptaków | HBX |
| gniazdo było zajęte przez jednego bociana, dłużej niż miesiąc | HE |
| stwierdzono obecność młodych zdolnych do wylotu HPm oraz liczbę młodych | (HPm1, HPm2, ...) |
| stwierdzono obecność młodych zdolnych do wylotu, ale nie można ustalić ich liczby | HPmx |
| bociany miały młode, lecz wszystkie młode zginęły (np. z głodu) | HPo(m) |
| w gnieździe były jaja, lecz z żadnego nie wykluły się młode (np. gniazdo z jajami spadło) | HPo(g) |
| gniazdo było zajęte przez parę ponad miesiąc, ale w ogóle nie zostały złożone jaja | HPo(o) |
| gniazdo było zajęte przez parę ponad miesiąc, ale nie można ustalić czy były złożone jaja, lub czy wykluły się młode | HPo(x) |
| gniazdo było zajęte przez parę, ale nie można zdobyć pewnych informacji o efekcie lęgu | HPx |
Należy dążyć do zebrania możliwie dokładnych informacji, tak, aby jak najrzadziej korzystać z kodów zawierających literę "x".
Obok informacji o efekcie lęgu należy również notować informacje o położeniu gniazda, śmierci ptaków, walkach o gniazdo z innymi bocianami itp.
DODATKOWE WYJAŚNIENIA
Niekiedy podczas kontroli trudno jest ustalić sposób zajęcia gniazda i efekt lęgu, zwłaszcza, jeżeli gniazdo zastajemy puste, wówczas musimy polegać wyłącznie na danych z wywiadu z gospodarzami.
JAK POZNAĆ MŁODE ZDOLNE DO LOTU?
Młode ptaki mają ciemnoszare ("czarne") nogi i dzioby, które dopiero pod koniec pobytu w gnieździe czerwienieją, lecz ich barwa nie jest tak intensywna jak u dorosłych. Za młode zdolne do lotu uznajemy te ptaki, które: osiągnęły niemal rozmiary dorosłych, chętnie i długo stoją na gnieździe, ćwiczą mięśnie energicznie machając skrzydłami. Ponieważ mało prawdopodobne jest zobaczenie momentu wylotu, liczbę młodych spełniających powyższe warunki uznajemy za liczbę młodych opuszczających gniazdo. Uwaga: nawet tak duże ptaki mogą być niewidoczne, gdy leżą na gnieździe (na przykład w czasie deszczu).
JAK POZNAĆ, CZY W GNIEŹDZIE BYŁY JAJA LUB MŁODE?
Niekiedy obserwuje się jaja wyrzucone z gniazda, ale w lipcu mogą być już uprzątnięte. Te informacje zwykle uzyskuje się w rozmowie z mieszkańcami. Młode nie zawsze są widoczne. Jeśli w trakcie wywiadu rozmówcy nie są w stanie odpowiedzieć jednoznacznie, czy w ogóle były w gnieździe młode, można zapytać czy obserwowano rozpoczęcie karmienia przez ptaki dorosłe? Jeżeli nie obserwuje się karmienia przez kilka dni z rzędu, może to wskazywać na śmierć potomstwa.
JAK ZAPISYWAĆ INFORMACJE?
Jeden formularz służy do wpisania informacji o wszystkich gniazdach z danej gminy. Należy również zamieścić informacje o miejscowościach skontrolowanych, w których nie stwierdzono gniazd (oraz o miejscowościach niekontrolowanych, gdyby doszło do takiej sytuacji). Gdyby informacje nie mieściły się na jednym arkuszu, należy skopiować lub wykonać dodatkowy formularz we własnym zakresie.
Towarzystwo
Obok informacji o efekcie lęgu należy również notować informacje o położeniu gniazda, śmierci ptaków, walkach o gniazdo z innymi bocianami itp.
DODATKOWE WYJAŚNIENIA
Niekiedy podczas kontroli trudno jest ustalić sposób zajęcia gniazda i efekt lęgu, zwłaszcza, jeżeli gniazdo zastajemy puste, wówczas musimy polegać wyłącznie na danych z wywiadu z gospodarzami.
JAK POZNAĆ MŁODE ZDOLNE DO LOTU?
Młode ptaki mają ciemnoszare ("czarne") nogi i dzioby, które dopiero pod koniec pobytu w gnieździe czerwienieją, lecz ich barwa nie jest tak intensywna jak u dorosłych. Za młode zdolne do lotu uznajemy te ptaki, które: osiągnęły niemal rozmiary dorosłych, chętnie i długo stoją na gnieździe, ćwiczą mięśnie energicznie machając skrzydłami. Ponieważ mało prawdopodobne jest zobaczenie momentu wylotu, liczbę młodych spełniających powyższe warunki uznajemy za liczbę młodych opuszczających gniazdo. Uwaga: nawet tak duże ptaki mogą być niewidoczne, gdy leżą na gnieździe (na przykład w czasie deszczu).
JAK POZNAĆ, CZY W GNIEŹDZIE BYŁY JAJA LUB MŁODE?
Niekiedy obserwuje się jaja wyrzucone z gniazda, ale w lipcu mogą być już uprzątnięte. Te informacje zwykle uzyskuje się w rozmowie z mieszkańcami. Młode nie zawsze są widoczne. Jeśli w trakcie wywiadu rozmówcy nie są w stanie odpowiedzieć jednoznacznie, czy w ogóle były w gnieździe młode, można zapytać czy obserwowano rozpoczęcie karmienia przez ptaki dorosłe? Jeżeli nie obserwuje się karmienia przez kilka dni z rzędu, może to wskazywać na śmierć potomstwa.
JAK ZAPISYWAĆ INFORMACJE?
Jeden formularz służy do wpisania informacji o wszystkich gniazdach z danej gminy. Należy również zamieścić informacje o miejscowościach skontrolowanych, w których nie stwierdzono gniazd (oraz o miejscowościach niekontrolowanych, gdyby doszło do takiej sytuacji). Gdyby informacje nie mieściły się na jednym arkuszu, należy skopiować lub wykonać dodatkowy formularz we własnym zakresie.
- Nagłówek formularza. Podajemy nazwę gminy, w której prowadzono obserwacje oraz powiat i województwo oraz nazwisko, imię i adres obserwatora.
- Tabela (wypełniać po zakończeniu kontroli wpisując wszystkie miejscowości jeśli to możliwe w układzie alfabetycznym). Informacje o poszczególnych gniazdach, dla uniknięcia pomyłek, dobrze jest odkreślić linią poziomą.
- w rubryce miejscowość, adres, nr posesji wpisujemy adres z numerem domu, bliższe określenie posesji. Niekiedy gniazda umieszczone są w pewnym oddaleniu od zabudowań
- wówczas należy wpisać nazwę najbliższej osady ludzkiej,
- jeśli tylko jest to możliwe proszę podawać nazwisko gospodarza, ułatwia to przyporządkować dane do uzyskiwanych w latach poprzednich,
- w kolumnie KOD efektu lęgu należy wpisać symbol (tylko jeden) ustalony zgodnie z wcześniej podanymi zasadami,
- usytuowanie gniazda - należy tu określić położenie gniazda
- gatunek drzewa (ewentualnie informację czy było liściaste, czy iglaste), charakter budynku (np. mieszkalny, stodoła), sposób pokrycia dachu budynku (papa, słoma, dachówka), komin domu, komin przemysłowy (np. cegielni, mleczarni), słup (drewniany czy betonowy, pojedynczy, podwójny czy potrójny, podłączony do sieci czy wolnostojący, telefoniczny, energetyczny (z linią elektroenergetyczną) czy oświetleniowy (z lampą)
- stan gniazda - jeśli istnieją jakieś zagrożenia dla gniazda lub powodowane przez gniazdo, na przykład dla komina lub dachu, zarośnięcie gałęziami opisać je w uwagach i wpisać ZŁY, jeśli nie ma takich zagrożeń wpisać DOBRY
- platforma - jeśli pod gniazdem istnieje platforma wykonana przez człowieka podać TAK, jeśli gniazdo wykonały bociany bez pomocy człowieka wpisać NIE,
- odległość od budynku mieszkalnego - można podać dokładną odległość (np. 17 m.) lub jedną z klas: 0 (gniazdo na budynku), do 100 m, 100-500 m, ponad 500 m,
- uwagi - w tej kolumnie należy podawać wszelkie informacje o przyczynie zniszczenia lęgu, wystąpieniu strat częściowych (śmierć części młodych lub strata części jaj), wszelkie wątpliwości jakie powstały w czasie kontroli, itd. Informacje nie związane bezpośrednio z gniazdami, a warte odnotowania (na przykład: dotyczące śmierci ptaków, których pochodzenia nie znamy, o dużych zgrupowaniach bocianów w terenie, itp.) można podać oddzielnie. Dla zabezpieczenia informacji przed utratą (np. na poczcie) należy sporządzić kopie i pozostawić je w domu.
Towarzystwo
