W dniach 4-5 września 2014 r. w Mazowieckim Parku Krajobrazowym i jego okolicach eksperci Towarzystwa Przyrodniczego „Bocian” przeprowadzili wspólnie z pracownikami Parku i Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych warsztaty szkoleniowe z zakresu ochrony czynnej nietoperzy zorganizowane w ramach projektu Life+ pn. „Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 - promocja najlepszych praktyk” (LIFE10 INF/PL/000673). Udział w zajęciach wzięło ponad 30 osób reprezentujących zarówno instytucje odpowiedzialne w naszym kraju za ochronę przyrody (RDOŚ, parki krajobrazowe) oraz gospodarkę leśną (GDLP, RDLP, nadleśnictwa), jak i organizacje pozarządowe (w tym speleokluby). Wśród uczestników znaleźli się również lokalni miłośnicy przyrody oraz osoby niezrzeszone pragnące poznać bliżej zwyczaje tych skrytych, aktywnych głównie nocą ssaków.

Prelekcja eksperta w trakcie części konferencyjnej warsztatów

Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się częścią konferencyjną, zorganizowaną w hotelu Bella Vista, w warszawskiej dzielnicy Wesoła, podczas której przedstawiono zebranym prezentację multimedialną omawiającą podstawowe zagadnienia z zakresu biologii i ekologii nietoperzy związanych z terenami leśnymi, najważniejszych zagrożeń dla tych ssaków i ich schronień oraz działań, jakie należy podejmować w celu ich ochrony. Podczas prelekcji zapoznano zebranych z metodami inwentaryzacji letnich i zimowych schronień nietoperzy oraz wyjaśniono, jak powinien wyglądać prawidłowo prowadzony monitoring tych zwierząt. W przerwach kawowych uczestnicy warsztatów mogli powymieniać się między sobą doświadczeniami z zakresu ochrony nietoperzy oraz wyjaśnić niezrozumiałe kwestie z prowadzącymi. Konferencja zakończyła się wspólnym obiadem, po którym uczestnicy warsztatów, zaopatrzeni w odpowiednie stroje terenowe i latarki, zostali przewiezieni busami do ośrodka muzealno-edukacyjnego „Baza Torfy”, położonego w Mazowieckim Parku Krajobrazowym, w sąsiedztwie rezerwatu przyrody „Na Torfach”, gdzie rozpoczęto pierwszą część zajęć terenowych.

Uczestnicy warsztatów samodzielnie zbijają skrzynki typu angielskiego

Podczas praktycznej części warsztatów uczestnicy mieli okazję zapoznać się z jedną z najefektywniejszych, a tym samym najczęściej stosowanych metod czynnej ochrony nietoperzy w lasach gospodarczych, polegającą na wzbogacaniu młodych, ubogich w naturalne schronienia nietoperzy (dziuple) drzewostanów, w odpowiednie dla tych zwierząt kryjówki – skrzynki dla nietoperzy. Uczestnicy szkolenia, przy użyciu młotków, gwoździ i wiertarek, nauczyli się własnoręcznie zbijać drewniane skrzynki dla nietoperzy, które następnego dnia rozwiesili wzdłuż jednej z dróg leśnych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W sumie zmontowano i rozwieszono tam 17 skrzynek dla nietoperzy typu Stratmann i 17 typu angielskiego. Po zmontowaniu skrzynek zebrani udali się spacerem do miejsca wykonania odłowów nietoperzy w sieci, sprawdzając po drodze zasiedlenie wiszących przy leśnej drodze skrzynek i ucząc się rozpoznawać co do gatunku odnalezione w tych schronieniach nietoperze – liczne jeszcze o tej porze roku borowce wielkie, zdecydowanie rzadziej w tym czasie spotykane karliki większe, będące już w trakcie długodystansowych migracji na zimowiska, a także sporadycznie korzystające z tych kryjówek nocki duże.

Montaż skrzynek typu Stratmann przez uczestników szkolenia

Odłowy nietoperzy w sieci – stanowiące jedną z metod badania składu gatunkowego chiropterofauny danego terenu – rozpoczęły się o zmierzchu w rejonie niewielkich zbiorników leśnych zwanych potocznie „Czarnymi Stawkami”. Prowadzący wyjaśnili zebranym, w jakich miejscach rozstawianie sieci jest uzasadnione, a z jakich należy rezygnować z uwagi na niewielkie prawdopodobieństwo schwytania nietoperzy. Następnie uczestnicy szkolenia, podzieleni na kilkuosobowe grupy, nauczyli się rozstawiać sieci i oznaczać schwytane gatunki nietoperzy wg. klucza. Niestety, z uwagi na krótki czas trwania odłowów (zwykle trwają one całą noc, od zachodu do wschodu słońca) schwytano w sieć tylko jednego nietoperza – dorosłego samca mroczka późnego, jednego z największych krajowych gatunków. Pierwszy dzień zajęć zakończono wspólną kolacją w hotelu.

Mroczek późny – jedyny nietoperz schwytany podczas nocnych odłowów w sieci

Ekspert prezentuje cechy diagnostyczne nietoperza odłowionego w sieć chiropterologiczną

Kolejny, a zarazem ostatni dzień warsztatów poświęcony był zwiedzaniu zlokalizowanych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego kryjówek nietoperzy. Uczestnicy obejrzeli strych budynku mieszkalnego w Celestynowie, pełniącego rolę letniej kryjówki dla nietoperzy, na którym nauczyli się wyszukiwać śladów bytowania tych zwierząt – obecne były liczne ich odchody, udało się także odnaleźć jednego, drzemiącego w szczelinie poddasza nietoperza, który okazał się być gackiem brunatnym. Następnie zebrani obejrzeli typową w tym rejonie kryjówkę zimową nietoperzy – ceglaną piwniczkę przydomową w Pogorzeli, z której corocznie chętnie korzystają podczas okresu hibernacji gacki brunatne. Podczas zwiedzania wymienionych obiektów prowadzący zwrócili uwagę uczestnikom szkolenia na najważniejsze zagrożenia dla funkcjonowania takich schronień (nieprawidłowo prowadzone remonty poddaszy, rezygnacja z użytkowania ziemianek i ich zasypywanie), tłumacząc jednocześnie, jak w łatwy sposób można pogodzić ochronę nietoperzy z użytkowaniem strychów budynków przez ich właścicieli. Warsztaty zakończyły się wspólnym wieszaniem zmontowanych poprzedniego dnia skrzynek dla nietoperzy w jednym z drzewostanów sosnowych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Oznaczanie nowo wieszanych skrzynek dla nietoperzy numerami przy użyciu farby

Wieszanie skrzynek w ubogim w naturalne schronienia nietoperzy (dziuple) drzewostanie sosnowym… Tam gdzie zabrakło drabiny przydały się barki kolegi ;-)

Prowadzący serdecznie dziękują dyrektorowi Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych, Panu Sylwestrowi Chołastowi, za nieodpłatne udostępnienie wiaty w ośrodku edukacyjno-muzealnym „Baza Torfy”, pracownikom Mazowieckiego Parku Krajobrazowego – Panu Przemysławowi Skrzypcowi-Nowakowi i Panu Radosławowi Dąbrowskiemu – za ogromną pomoc podczas organizacji i prowadzenia części terenowej szkolenia oraz za użyczony sprzęt, a właścicielom zwiedzanych schronień nietoperzy za ich udostępnienie.

Zdjęcie pamiątkowe kończące warsztaty nietoperzowe w MPK

Maria Łepkowska i Marek Kowalski

Autorzy zdjęć: Radosław Dąbrowski, Ewa Łepkowska, Maria Łepkowska